Obecnie, jako partner handlowy krajów Unii Europejskiej, Polska musi spełniać wymagania zdrowotności (określone przepisami UE) dla towarów roślinnych wwożonych do Wspólnoty z państw trzecich. W obliczu bliskiego przystąpienia do UE niezbędne jest zharmonizowanie naszego prawa z obowiązującym w UE. Coraz większego znaczenia nabierają szczegółowe zagadnienia fitosanitarne, w tym konieczność dostosowania rozwiązań funkcjonujących w polskiej ochronie roślin do standardów, które obowiązują w krajach Wspólnoty. Jednym z obowiązków jest wdrożenie dyrektywy UE w sprawie zwalczania raka ziemniaka oraz sporządzenie krajowego rejestru występowania jego ognisk.
Rak ziemniaka jest chorobą znaną w świecie od ponad 100 lat. Z powodu szczególnych cech biologicznych i możliwości rozprzestrzeniania wraz z glebą grzyba Synchytrium endobioticum, sprawcy tej choroby, od dawna stanowi on obiekt zainteresowania służb fitosanitarnych na całym świecie. Za przyczyną tego patogenu w 1912 r. w USA ustanowiono pierwsze, obowiązujące do dziś, przepisy kwarantannowe zakazujące wwozu na terytorium tego kraju ziemniaków porażonych rakiem. Podobne regulacje wprowadzone zostały w większości państw.
Z powodu dużego, potencjalnego zagrożenia fitosanitarnego, jakie stanowią organizmy glebowe szkodliwe dla roślin, większość państw wprowadziła specjalne wymagania co do gleby lub podłoży uprawowych oraz przesyłek roślin z bryłą korzeniową. Bulwy ziemniaka, ukorzenione rośliny oraz cebule, znajdujące się zarówno w obrocie krajowym, jak i międzynarodowym, muszą być wolne, podobnie jak miejsce ich produkcji, od następujących organizmów odglebowych: – grzyba Synchytrium endobioticum — sprawcy raka ziemniaka, – nicieni Globodera rostochiensis — mątwika ziemniaczanego i Globodera pallida — mątwika agresywnego, – bakterii patogenicznych Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus — powodującej bakteriozę pierścieniową ziemniaka i Pseudomonas (Ralstonia) solanacearum — sprawcy śluzaka.
Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami fitosanitarnymi, tj. ustawą z 12 lipca 1995 r. o ochronie roślin uprawnych oraz rozporządzeniem ministra rolnictwa i gospodarki żywnościowej z 6 lutego 1996 r. w sprawie zwalczania organizmów szkodliwych, wszystkie wymienione agrofagi, w przypadku wystąpienia na terytorium kraju podlegają obowiązkowi zwalczania, a ich wwóz do Polski jest zabroniony. Inspekcja Ochrony Roślin jest ustawowo zobowiązana do określania zasięgu występowania tych patogenów na terenie kraju oraz podejmowania skutecznych działań dla zapobieżenia ich dalszemu rozprzestrzenianiu. W praktyce główne wysiłki służby ochrony roślin, w ramach tzw. kwarantanny wewnętrznej, koncentrują się na ustaleniu zasięgu występowania agrofagów kwarantannowych w uprawach, a szczegółowe badania gleby są ukierunkowane na wykrywanie w niej obecności zarodni przetrwalnikowych grzyba Synchytrium endobioticum i cyst nicieni Globodera rostochiensis i Globodera pallida.
Dotychczas w Polsce badania gleby na obecność grzyba Synchytrium endobioticum nie były obowiązkowe, a występowaniu raka ziemniaka zapobiegała uprawa odpornych na tę chorobę odmian ziemniaka. Przypadki wykrycia w ostatnim czasie zarodni tego grzyba w glebie towarzyszącej przesyłkom materiału szkółkarskiego znajdującym się w obrocie wewnętrznym oraz przeznaczonym na eksport wskazały na konieczność niezwłocznego zajęcia się tym problemem. W minionym sezonie Inspekcja Ochrony Roślin rozpoczęła, zakrojone na szeroką skalę, badania gleby, które mają na celu określenie zasięgu i nasilenia występowania grzyba Synchytrium endobioticum.
Po podsumowaniu uzyskanych w ten sposób wyników możliwa będzie ocena zagrożenia fitosanitarnego, jakie w skali kraju stanowi rak ziemniaka oraz podjęcie decyzji o zastosowaniu właściwych działań. Pozwoli to na zminimalizowanie zagrożenia ze strony tego patogenu oraz zagwarantowanie właściwej zdrowotności materiału roślinnego tak, aby jego producenci mieli zapewniony dostęp do krajowych i zagranicznych rynków zbytu.
