Zagraniczny rynek drzew alejowych charakteryzuje się dużym nasyceniem i, co się z tym wiąże, ogromną konkurencją. Aby znalazły one nabywców, muszą być najwyższej jakości. Wymagany jest zdrowy i silny system korzeniowy (taki uzyskuje się dzięki parokrotnemu szkółkowaniu roślin bądź podcinaniu korzeni) oraz, co bardzo ważne, gładki i prosty pień.
Produkcja drzew o idealnie pionowych pniach wiąże się ze wzrostem kosztów robocizny, co, rzecz jasna, nie jest na rękę szkółkarzom. Zdopingowało to hodowców i stacje badawcze do selekcji taksonów, które sprostałyby wymogom rynku, a jednocześnie pozwoliłyby obniżyć koszty uprawy. Wybrano wiele odmian, które rosną prosto i szybciej niż gatunek, są bardziej wyrównane, a ich formowanie jest łatwiejsze. W niektórych przypadkach zmniejsza to nakłady na produkcję w takim stopniu, że gatunek (otrzymywany z siewu nasion), np. lipa drobnolistna — wolno i krzywo rosnąca — jest droższy od swoich odmian rozmnażanych wegetatywnie (zwykle uszlachetnianych).
„Centrum voor Plantenveredelings — en Reproduktiononderzoek” (holenderska komisja zajmująca się badaniami nad uszlachetnianiem roślin oraz reprodukcją) co kilka lat wydaje katalog zalecanych odmian, które odznaczają się dużą wartością ozdobną. Znajdują się tu taksony, które w ogólnej ocenie uzyskały noty bardzo dobre, dobre czy — wyjątkowo — średnie (są zalecane do uprawy ze względu na brak lepszych w obrębie danego gatunku). Kierując się najnowszym raportem wspomnianej komisji wybrałem kilka roślin o dużym znaczeniu dla polskiego rynku, tj. klon pospolity (Acer platanoides), klon jawor (Acer pseudoplatanus), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), czereśnię ptasią (Prunus avium) i lipę drobnolistną (Tilia cordata). Na ich przykładzie scharakteryzuję odmiany, których zaletami nie są wyjątkowo piękne liście, okazałe owoce czy wspaniały pokrój (tymi elementami nie odbiegają znacznie od form wyjściowych), ale tzw. cechy użytkowe, ułatwiające wyprodukowanie w stosunkowo krótkim czasie drzewa prostego, o gładkim i zdrowym pniu. Znaczenie takich roślin w Polsce będzie z pewnością rosło w miarę integracji z rynkami zachodnimi.
Klon pospolity
– 'Cleveland’
Pochodzenie. Odmiana wyselekcjonowana w Stanach Zjednoczonych, w Ohio (Scanlon, 1948 r.).
Zastosowanie. Drzewo odpowiednie do miast — do sadzenia przy ulicach, zakładania alei, do parków oraz na zieleńce. Toleruje utwardzone nawierzchnie wokół systemu korzeniowego (płyty chodnikowe, bruk, itp.). Nie wymaga cięcia. Może być wrażliwe na zasolenie oraz słony, morski wiatr.
Pokrój. Korona początkowo owalna, później zaokrąglona, gęsta oraz zwarta, o gałęziach wyrastających pod ostrym kątem. Drzewo osiąga do 12 m wysokości.
Liście. Młode liście mają charakterystyczne czerwone plamki, później stają się ciemnozielone oraz błyszczące, jesienią przebarwiają się na żółto.
– 'Emerald Queen’
Pochodzenie. Drzewo wyselekcjonowane w Stanach Zjednoczonych, w Oregonie (John McIntyre, 1959 r.).
Zastosowanie. Drzewo odpowiednie do miast (aleje, parki, zieleńce). Toleruje utwardzone nawierzchnie. Prawdopodobnie wrażliwe na zasolenie.
Pokrój. Rośnie szybko, osiąga do 15 metrów wysokości i 10 m średnicy. Korona jest gęsta, regularna (fot. 1).
Liście. Wiosną są wyraźnie różowe, później zielenieją, a jesienią stają się żółte.
Klon jawor
– 'Rotterdam’
Pochodzenie. Odmianę tę wyselekcjonowano z zadrzewień w Rotterdamie (H. W. Vink, 1944 r.).
Zastosowanie. Odmiana przydatna do krajobrazu otwartego i do miast — do obsadzania ulic, alei, parków oraz zieleńców. Toleruje utwardzone nawierzchnie. W porównaniu z gatunkiem lepiej znosi słabsze gleby. Mało wrażliwa na wiatr (również morski), bardziej natomiast na zasolenie. W ocenie NAKB* jest odmianą bardzo dobrą.
Pokrój. U młodych drzew tworzą się szerokie, kolumnowe korony, które później przyjmują formę piramidalną.
Liście. Późno rozwijają się wiosną.
Jesion wyniosły
– 'Altena’
Pochodzenie. Odmianę tę wyselekcjonowano w Holandii z zadrzewienia przydrożnego (J. C. van’t Westeinde, 1952 r.).
Zastosowanie. Odpowiednia do zadrzewień w krajobrazie otwartym. Nadaje się też do obsadzania szerokich, miejskich ulic, alei, a także do parków i na zieleńce. Nie wytwarza owoców, dlatego też nie zaśmieca miasta. Zalecana jest na stanowiska dobrze nasłonecznione. W ocenie NAKB odmiana bardzo dobra.
Pokrój. Młode rośliny mają proste pnie oraz gęste, prawie piramidalne korony z długimi, rosnącymi do góry gałązkami. Rośnie umiarkowanie szybko. Dorasta do 24 m wysokości oraz 14 m średnicy. Formuje szeroką koronę osadzoną na prostym pniu.
Liście. Rozwijają się dość późno i pozostają matowozielone do października.
– 'Atlas’
Pochodzenie. Podobnie jak poprzedniej odmiany (J. C. van’t Westeinde, Holandia, 1943 r.).
Zastosowanie. Jak odmiany 'Altena’, przy czym 'Atlas’ znosi większe zacienienie. W NAKB uzyskał notę bardzo dobrą.
Pokrój. W szkółkach rozwój pąków wierzchołkowych może być hamowany na korzyść bocznych. Odmiana rośnie umiarkowanie szybko. Osiąga 20 m wysokości i 10 m szerokości. Tworzy gęstą, owalną koronę (rys.).
Liście. Rozwiają się dość późno i mają błyszczący, ciemnozielony kolor.
Choroby i szkodniki. Drzewo mało podatne na raka gruzełkowatego drzew liściastych i rzadko porażane przez szkodniki.
– 'Westhof`s Glorie’
Pochodzenie. Jak odmian 'Altena’ i 'Atlas’ (1943 r.)
Zastosowanie. Jak odmian poprzednich, lecz zawiązuje owoce (małą ilość). W ocenie NAKB — bardzo dobra.
Pokrój. Drzewo tworzy prosty pień i gęstą, okrągłą bądź owalną koronę (fot. 2). Rośnie dosyć szybko. Osiąga do 24 m wysokości i 14 m średnicy.
Liście. Rozwijają się późno, przybierając ciemnozieloną, błyszczącą barwę.
Choroby i szkodniki. Odmiana mało wrażliwa na przędziorki i stosunkowo odporna na raka gruzełkowatego drzew liściastych.
Czereśnia ptasia
– 'Landscape Bloom’**
Pochodzenie. Odmiana znaleziona w 1976 roku w lesie, na naturalnym stanowisku.
Zastosowanie. W Holandii zalecana do sadzenia w lasach oraz w parkach i na zieleńcach, a także do tworzenia miejskich alei. Zawiązuje stosunkowo mało, niewielkich i niejadalnych owoców. Kwitnie w końcu kwietnia — czysto białe kwiaty mają 2,5-centymetrową średnicę. Może rosnąć na glebach słabszych, piaszczystych. Zalecane podkładki to gatunek (Prunus avium) oraz typ F 12/1. Według NAKB — odmiana dobra.
Pokrój. Rośnie prosto, szybko i — w warunkach holenderskich — czasami osiąga do 2,5 m wysokości w pierwszym roku uprawy. Początkowo formuje małą, stożkowatą koronę, która później znacznie się poszerza i jest dość gęsta, złożona z cienkich gałęzi. Drzewo osiąga ponad 23 m wysokości.
Liście. Rozwijają się stosunkowo późno i mają atrakcyjny, jasnozielony kolor.
Lipa drobnolistna
– 'Greenspire’
Pochodzenie. Odmiana wyselekcjonowana w Princeton Nurseries w New Jersey, w Stanach Zjednoczonych (1961 r.).
Zastosowanie. W miastach — do obsadzania ulic, alei, parków i zieleńców.
Pokrój. Drzewo tworzy prosty pień. Rośnie silnie. Dorasta do 15 m wysokości, początkowo formując koronę piramidalną, która z biegiem czasu staje się kulista do jajowatej. Gałęzie są rozmieszczone gęsto, lecz regularnie.
Liście. Mają ciemnozielony kolor. Zaczynają opadać w październiku.
– 'Roelvo’
Pochodzenie. Odmianę wysekcjonowano w Holandii (M. Roelofsen, 1979 r.).
Zastosowanie. Podobne jak 'Greenspire’.
Pokrój. Drzewo ma wyraźny przewodnik oraz małą, piramidalną koronę. Rośnie szybko.
Liście. Mają świeżozieloną barwę.
