Szpeciele – zagrożenie dla drzew alejowych

Autor: dr Grażyna Soika, prof. dr hab. Gabriel Łabanowski

Warunki pogodowe 2004 roku sprzyjały rozwojowi szpecieli. Te niewidoczne gołym okiem roztocze — długości około 0,2 mm — z rodziny szpecielowatych (Eriophyidae) żerują na różnych częściach roś­lin wysysając zawartość komórek. Jednocześnie wprowadzają ślinę, która zawiera substancje stymulujące powstawanie różnych wyrośli na liściach i pędach lub powodujące deformacje tych organów oraz ordzawienie liści i owoców.

Warto podkreślić, że szpeciele to grupa roztoczy niedostatecznie poznana, z dużą liczbą nowych gatunków wykrytych w Polsce w ostatnich latach na drzewach i krzewach ozdobnych. Wiele okazało się groźnymi szkodnikami roślin, dlatego ich obecności w szkółkach nie można bagatelizować.

W ostatnim sezonie wegetacyjnym na wielu gatunkach i odmianach drzew alejowych w szkółkach znaczne szkody wyrządziły szpeciele wolno żyjące (przebywające na powierzchni liści), które ze względu na charakter uszkodzeń umownie określane są jako pordzewiacze.

Pordzewiacz grabowy (Tegonotus depressus) obserwowany był niemal w każdej szkółce w młodych nasadzeniach grabu pospolitego (Carpinus betulus) 'Columnaris’. Szpeciele żerowały na dolnej stronie liści powodując ich o­rdzawienie oraz silne zahamowanie wzrostu pędów. Pierwsze zmiany w wyglądzie drzewek obserwowano już w lipcu, natomiast w sierpniu liście były zupełnie rdzawobrązowe.

Pordzewiacz kasztanowcowy (Tegonotus carinatus) wystąpił w bardzo dużym nasileniu na kasztanowcu pospolitym (Aesculus hippocastanum). Szpeciele przebywały po obu stronach liści, przede wszystkim w przestrzeniach międzynerwowych. Efektem żerowania były brązowe przebarwienia na dolnej stronie liści (fot. 1).

Przebarwienia na dolnej stronie liści kasztanowca
Fot. 1. Przebarwienia na dolnej stronie liści kasztanowca

Pordzewiacz lipowy (Aculus ballei) bardzo silnie opanował lipy — krymską (Tilia ’Euchlora’) i szerokolistną (T. platyphyllos). Powodował ordzawienie liści (fot. 2), także bardzo silnie ograniczał wzrost drzewek.

Objawy żerowania pordzewiacza lipowego
Fot. 2. Objawy żerowania pordzewiacza lipowego

Pordzewiacz jesionowy (Aculus epiphyllus) stwierdzany był w bardzo dużym nasileniu na jesionach, zwłaszcza na jesionie wynios­łym (Fraxinus excelsior) 'Pendula’ i 'Jaspidea’. Wskutek żerowania szpecieli, najpierw wzdłuż nerwów, a później na całej powierzchni liście brunatniały i były zdrobniałe (fot. 3), a ich brzegi zawijały się do dołu. W efekcie wzrost pędów był zahamowany.

Liście jesionu uszkodzone przez pordzewiacza jesionowego
Fot. 3. Liście jesionu uszkodzone przez pordzewiacza jesionowego

Wędrownik wiązowiec (Rhyncaphytoptus ulmivagrans) — fot. 4 — wywoływał identyczne zmiany (jak w przypadku jesionów pordzewiacz jesionowy) w wyglądzie młodych wiązów, zwłaszcza odmiany 'Camperdownii’, a pordzewiacz wiązowy (Tetra concava) — odmiany 'Exoniensis’ wiązu górskiego (Ulmus glabra).

Liście wiązu uszkodzone przez szpeciele
Fot. 4. Liście wiązu uszkodzone przez szpeciele

Pordzewiacz śliwowy (Aculus fockeui) spowodował na wiśni piłkowanej (Prunus serrulata) 'Kiku-shidare’, wiśni różowej (P. subhirtella) oraz migdałku trójklapowym (P. triloba) ordzawienie liści i skrócenie pędów.

Rozetkowiec klonowy (Shevtchenkella brevisetosus) wystąpił w dużym nasileniu na klonie jesionolistnym (Acer negundo) 'Flamingo’ uprawianym zarówno w pojemnikach, jak i w gruncie. Żerujące na liściach wierzchołkowych szpeciele powodowały drobnienie liści (fot. 5) oraz silne skrócenie międzywęźli, tzw. rozetkowatość pędów.

Pęd klonu uszkodzony przez rozetkowca klonowego
Fot. 5. Pęd klonu uszkodzony przez rozetkowca klonowego

Rozwój. U wymienionych gatunków szpecieli najczęściej zimują samice deutogynne (zimowe) na pędach w spękaniach kory, rzadziej w pąkach, pod pierwszą łuską. Wiosną w okresie pękania pąków samice przemieszczają się na rozwijające się liście i tutaj składają jaja, umieszczając je pojedynczo na powierzchni liści. Okres wylęgania się larw z jaj trwa, w zależności od temperatury, od dwóch dni do dwóch tygodni. Około dwóch tygodni później, to jest w połowie maja, pojawiają się samice pokolenia wiosennego, a miesiąc później — samice pierwszego pokolenia letniego. W sezonie wegetacyjnym rozwija się nawet do 5 pokoleń, przy czym w ostatnim dominują samice zimowe.

Zwalczanie. Jest ono konieczne, aby zapobiec inwazji tych gatunków szpecieli w następnym roku. Najlepszym terminem przeprowadzenia zabiegu ochronnego jest okres opuszczania przez samice miejsc zimowania, co zbiega się z pękaniem pąków. W tym czasie należy opryskiwać drzewa, co najmniej dwukrotnie, w odstępach 7–10-dniowych mieszaniną preparatów Mar­shal 250 CS (0,1%) i Talstar 100 EC (0,05%).
Te same środki można stosować również w późniejszym okresie — po zauważeniu uszkodzeń.

Szpeciele galasotwórcze

Podskórnik gruszowy (Eriophyes pyri) w minionym sezonie wegetacyjnym licznie wystąpił na jarzębie pospolitym (Sorbus aucuparia). Obecność tego gatunku szpeciela w dużym nasileniu odnotowano także na gruszy uprawnej (Pyrus communis) 'Beech Hill’.

W maju wskutek żerowania tych szpecieli tworzą się na górnej stronie liści białożółte do jasnozielonych, okrągławe wypukłości o średnicy 1,5–2 mm. W obrębie tych miejsc, ale na dolnej stronie liści, znajdują się żółtozielone, pęcherzykowate wyrośla, wewnątrz których przebywają i żerują szpeciele. Z czasem twory te brązowieją, przez co drzewa tracą wartość zdobniczą.

Rozwój. Podobnie jak u szpecieli wolno żyjących, zimują samice, głównie w pąkach liściowych pod pierwszą łuską. W czasie pękania pąków i rozwijania się pierwszych liści samice wychodzą z miejsc zimowania i składają jaja na liś­ciach, umieszczając je w pęcherzykowatych wyroślach, w których rozwijają się kolejne pokolenia letnie tego szpeciela. Już w lipcu samice podskórnika zaczynają wędrówkę do nowych pąków, gdzie zimują.

Zwalczanie. Z uwagi na ukryty sposób żerowania szpeciela tego można zwalczyć jedynie
w okresie pękania pąków stosując preparaty zalecane do niszczenia pordzewiaczy.

Autor: dr Grażyna Soika, prof. dr hab. Gabriel Łabanowski

Brak postów do wyświetlenia

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.