Dereń jadalny

Autor: mgr Maciej Gąstoł, Mgr inż. Katarzyna Król, Wojciech Zawieracz

Krzew ten znajduje się w grupie gatunków sadowniczych o prozdrowotnych właściwościach, do której należą również bez czarny, jagoda kamczacka, jarząb domowy czy rokitnik. Owoce tych rzadko u nas uprawianych roślin mają wysokie zawartości substancji biologicznie czynnych (witamin, antyoksydantów, biostymulatorów). 

Gatunki te są zarazem dekoracyjne. Nadają się więc do przydomowych ogrodów lub na tereny zieleni, gdzie pełnią funkcje typowo ozdobne. Sadownicy w Europie Zachodniej coraz częściej zakładają plantacje z tych wartościowych roślin, a szkółkarze rozszerzają ofertę produkowanych gatunków.

Około 40 gatunków z rodzaju dereń (Cornus sp.) występuje w stanie naturalnym w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej, jeden został znaleziony w Peru. Większość to drzewa lub krzewy, użytkowane głównie dla ich cech dekoracyjnych: kwiatów, owoców, ulistnienia czy wreszcie kolorowych pędów (patrz „Szkółkarstwo” 2/2001 — red.). Dający smaczne owoce dereń jadalny (C. mas) występuje w centralnej i południowej Europie oraz zachodniej Azji.

Ogólna charakterystyka

Jest to duży krzew lub małe drzewo dorastające do wysokości 5–8 m, o symetrycznej, owalnej koronie. Rośnie powoli, niektóre egzemplarze mogą dożywać 200 lat. Brązowawa, dekoracyjna kora na starszych gałęziach się łuszczy. Żółte kwiaty pojawiają się bardzo wcześnie (przełom lutego i marca) przed rozwojem liści.

Ciemnozielone, błyszczące liście jajowato-eliptyczne, ostro zakończone umieszczone są na pędach naprzeciwlegle. Owocem jest kulisty lub eliptyczny pestkowiec o długości 1,5–2 cm. Średnia masa owocu wynosi 1,6–2,6 g (u odmian wielkoowocowych do 4 g). Udział pestki sięga 30% masy owocu, jest ona zrośnięta z miąższem. Zwykle owoce są jasnoczerwone do szkarłatnych, choć istnieją odmiany o owocach białych lub żółtych. Miąższ jest soczysty, w smaku cierpko-kwaskowaty. Zależnie od odmiany, owoce dojrzewają od końca sierpnia do końca września.

Dereń preferuje stanowiska dobrze nasłonecznione, ale znosi także częściowe zacienienie. Dobrze rośnie na glebie każdego rodzaju, musi jednak być przepuszczalna. Jest średnio odporny na suszę, tolerancyjny wobec odczynu gleby, ale  wrażliwy na zasolenie.

Zastosowanie

Owoce derenia jadalnego są bogatym źródłem witaminy C — zawierają jej tyle, co cytryny. Ze względu na wysoką zawartość kwasów organicznych mogą być wykorzystywane do naturalnego zakwaszania przetworów owocowych. Z owoców sporządza się soki, galaretki, nalewki (dereniówka), wina, dżemy, kandyzuje się je i suszy, można także łączyć je w przetworach ze słodkimi owocami, np. jabłkami. Dzięki działaniu ściągającemu i przeciwzapalnemu owoce używane są w leczeniu chorób przewodu pokarmowego.

Pierwsze owoce derenia można uzyskać w 3. lub 4. roku po posadzeniu. Początkowo z rośliny zbiera się 5–10 kg, w pełni owocowania — 20–40 kg, a z bardzo starych drzew nawet 100 kg owoców.

Roślina dobrze znosi cięcie, może być więc wykorzystywana na żywopłoty formowane, w miastach — jako zasłona lub drzewo uliczne w szerokich alejach — w innych nasadzeniach jako samotnik (tzw. soliter) lub w grupach. Derenie można także rozpinać na ścianach budynku w formie palmet. Są interesującą ozdobą w parkach i małych ogrodach. Co ważne, C. mas jest odporny na choroby i szkodniki.

Odmiany

Devin’ charakteryzuje się średnią siłą wzrostu, rośliny dorastają do wysokości 2,8 m. Odmiana ta owocuje regularnie, z krzewu będącego w pełni owocowania można zebrać do 30 kg owoców. Dojrzałe są barwy koralowej do ciemnoczerwonej, średniej wielkości (ok. 1,9 g), dojrzewają w drugiej dekadzie sierpnia.

Titus’ odznacza się silnym wzrostem, obficie zawiązuje pąki kwiatowe i daje bardzo wysokie plony (fot. 1). Dojrzałe owoce są ciemnoczerwone, średniej wielkości (1,8–2,7 g), ich zbiór zaczyna się w końcu września. 'Titus’, podobnie jak 'Devin’, został wyselekcjonowany w Instytucie Sadownictwa w Bojnicach na Słowacji. Są to najbardziej znane w Polsce odmiany derenia jadalnego.

TITUS
FOT. 1. 'TITUS’

Jolico’ pochodzi z Austrii. Ma szczególnie duże owoce (dł. 24–30 mm i szer. 13–20 mm). Ich masa (4–6 g) jest dwukrotnie większa niż u form dzikich derenia. Dodatkową zaletą jest mały udział pestki w owocu, a ponadto bardzo duża zawartość ekstraktu i witaminy C.

Na uwagę zasługują także wielkoowocowe odmiany hodowli bułgarskiej — czerwonoowocowe ’Kasanlaka’ czy ’Schumener’ oraz żółtoowocowa ’Flava’.

Rozmnażanie

Dereń jadalny rozmnaża się z nasion, ale siewki nie odtwarzają wiernie cech roślin matecznych.

Na małą skalę można rozmnażać dereń wegetatywnie — przez podział i odrosty korzeniowe.
W Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym ISK w Brzeznej prowadzono doświadczenie dotyczące rozmnażania derenia za pomocą sadzonek zielnych. Badano dwie odmiany — 'Titus’ i 'Devin’. Sadzonki długości około 10 cm pobrano na początku czerwca, ich dolne końce cięte były w „węźle”. Następnie potraktowano je ukorzeniaczami — w formie pudru (Himal typ A, dla sadzonek zielnych) oraz płynnej (alkoholowy roztwór IBA, w stężeniu 3000 mg/l). W kontroli nie stosowano ukorzeniacza. Sadzonki wysadzono do multiplatów o wymiarach 5 x 5 cm, wypełnionych podłożem z torfu, piasku i perlitu (1 : 1 : 0,5). Wielodoniczki umieszczono na niepodgrzewanym stole w szklarni i automatycznie zamgławiano. Po 6 tygodniach oceniono efekt ukorzeniania w sześciostopniowej skali. Sadzonki z oceną 2–5 traktowano jako ukorzenione (fot. 2).

liscie deren

Stwierdzono, że badane odmiany z trudem mnoży się przy użyciu sadzonek zielnych (tabela), choć 'Devin’ ukorzenia się znacznie łatwiej niż 'Titus’. Lepsze wyniki uzyskano z płynnym ukorzeniaczem, który korzystnie wpłynął nie tylko na udział ukorzenionych sadzonek, ale także na jakość systemu korzeniowego. Z doświadczeń wynika jednak, że do rozmnażania wielkoowocowych odmian derenia jadalnego trzeba wykorzystywać bardziej efektywne metody. Znacznie lepsze wyniki osiąga się przez okulizację (na początku sierpnia) bądź szczepienie (najczęściej przez stosowanie) w zimie na podkładkach — siewkach dzikich dereni. Rośliny wyprodukowane w ten sposób wcześnie, bo już w trzecim roku po posadzeniu, wchodzą w okres owocowania.

UDZIAŁ UKORZENIONYCH SADZONEK ZIELNYCH DERENIA JADALNEGO, W ZALEŻNOŚCI OD ODMIANY I UKORZENIACZA
UDZIAŁ UKORZENIONYCH SADZONEK ZIELNYCH DERENIA JADALNEGO, W ZALEŻNOŚCI OD ODMIANY I UKORZENIACZA
* Himal typ A ** alkoholowy roztwór IBA

Autor: mgr Maciej Gąstoł
Autor: Mgr inż. Katarzyna Król
Autor: Wojciech Zawieracz

Brak postów do wyświetlenia

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.