Rośliny wielu gatunków drzew w stadium juwenilnym (młodocianym), czyli w okresie od kiełkowania nasion do pierwszego zakwitnięcia, charakteryzują się nietypowym kształtem liści lub ciernistością pędów. Po wejściu drzew w okres dojrzałości cechy te przeważnie zanikają, chociaż podkładki uzyskiwane np. przez odkłady w mateczniku jabłoni, znajdują się jakby ciągle w fazie juwenilnej. Stan ten sprzyja dobremu ukorzenianiu się odkładów, ale jednocześnie jest przyczyną ich ciernistości.
Występowanie cierni
Ciernistość jest cechą charakterystyczną dla wielu gatunków jabłoni, a zwłaszcza – jagodowej (Malus baccata) oraz jabłoni ozdobnych popularnie zwanych w krajach anglosaskich krabami (Malus baccata x M. pumila i Malus robusta x M. pumila). Ciernie występują także często na jabłoni uprawnej (Malus spp.) w fazie juwenilnej. Podczas rozmnażania podkładek jabłoni przez odkłady rośliny mateczne mogą wydawać zarówno pędy cierniste (juwenilne), jak i gładkie (senilne). Taka sytuacja występuje zwłaszcza przy pozyskiwaniu podkładek M 2, M 9, M 26, P 2, P 14 czy P 22 (fot. 1). Natomiast M 4, M 7, M 27, Alnarp-2, B 9, P 16, P 59 czy P 60 (fot. 2) prawie nie wydają w matecznikach pędów z cierniami.
Obecność cierni stanowi problem w mateczniku (przy odejmowaniu ukorzenionych pędów), a także po posadzeniu podkładki do szkółki, gdyż wtedy zachodzi konieczność usunięcia ich z tej części rośliny, na której zostanie założone oczko. Dotychczas z podkładek jabłoni i grusz ciernie lub pędy boczne usuwa się ręcznie. Według danych holenderskich, zabiegi te pochłaniają około 25% kosztów produkcji podkładek.
Możliwości ograniczenia występowania cierni
W badaniach przeprowadzonych w USA wykazano dużą skuteczność kwasu alfanaftylooctowego (NAA) w ograniczaniu ciernistości podkładek roślin cytrusowych. Z kolei w Brazylii i Grecji uzyskano dobre rezultaty używając butralinu (pochodna denitroaniliny), z którego pomocą usuwano boczne odrosły (pasierby) tytoniu. Ten ostatni związek jest pobierany przez korzenie i aktywnie rosnące pędy. U większości roślin butralin przemieszcza się tylko na nieznaczne odległości i praktycznie działa jedynie w miejscu naniesienia, co ma istotne znaczenie przy selektywnym opryskiwaniu. Duża skuteczność butralinu w usuwaniu bocznych odrostów tytoniu skłoniła mnie do badań nad wykorzystaniem tego związku w celu ograniczenia ciernistości ukorzeniających się pędów w mateczniku podkładek jabłoni. We wstępnych doświadczeniach użyłem podkładek o dużych skłonnościach do wydawania cierni (potomstwo Malus robusta 5). Rośliny zostały opryskane jeden raz w strefie do 30 cm od powierzchni ziemi, różnymi koncentracjami butralinu. Pomimo późnego terminu zabiegu (ciernie i pędy boczne miały już powyżej 5 cm długości), związek ten wykazał dużą skuteczność w usuwaniu tych odrostów (tabela). Stopień ograniczenia wzrostu cierni i bocznych pędów uzależniony byt od typu podkładki oraz stężenia preparatu (fot. 3).
W przypadku wegetatywnych podkładek jabłoni typowym objawem działania butralinu jest stopniowe zasychanie, jedynie w strefie opryskiwania, cierni i pędów bocznych (lateralnych – fot. 4). Mechanizm działania tego związku, nie jest dokładnie znany. Przypuszcza się, że butralin powoduje zakłócenia podziałów komórkowych, czego następstwem jest hamowanie wzrostu organów wegetatywnych w strefie opryskiwania. Rośliny powinny być traktowane preparatem w okresie, kiedy długość cierni wynosi 0,5-5 cm (im są krótsze, tym zabieg jest skuteczniejszy). Pierwsze objawy hamowania wzrostu cierni występują po około 14 dniach od opryskiwania.
Butralin i jego pochodne mogą być również stosowane do ograniczenia ciernistości podkładek jabłoni w pierwszym roku prowadzenia szkółki (okulizacja), a także do chemicznego pensowania drzewek w następnym roku po okulizacji. Zagadnienia te zostaną omówione w następnym numerze ”Szkółkarstwa”.
