Drzewa małych przestrzeni (cz. IV). Odmiany i koronach parasolowatych i zwisłych

W poprzednich częściach tego cyklu („Szkółkarstwo” 2–4/2004) Autorka przedstawiła ogólne wymagania stawiane drzewom przeznaczonym do sadzenia na małych przestrzeniach — wzdłuż wąskich ulic oraz w ogrodach. Szczegółowo opisała najbardziej przydatne do tego celu odmiany drzew o koronach kulistych, kolumnowych oraz wąskich stożkowych lub jajowatych (red.).

Brzoza brodawkowata
(Betula pendula) 'Youngii’

Drzewo osiąga wysokość 4–6 m. Tworzy parasolowatą koronę o średnicy 4–6 m złożoną z delikatnych, cienkich gałęzi, które często zwieszają się aż do ziemi (fot. 1). Liście rozwijają się wcześnie na wiosnę, a jesienią zmieniają barwę na żółtą. Główne korzenie drzew są szeroko rozpostarte, a gęsty i płytki system korzeniowy utrudnia rozwój innych roślin w najbliższym otoczeniu. Brzoza ma skromne wymagania wobec podłoża, dobrze rośnie nawet na glebach suchych i piaszczys­tych. Należy do roślin światłolubnych. Jest wrażliwa na zanieczyszczenie powietrza SO₂, względnie odporna na zanieczyszczenie powietrza ozonem oraz peroksyacetyloazotanem (PAN). Jest średnio wrażliwa na zasolenie gleby (wymagania porównywalne z karaganą) spowodowane użyciem środków do likwidacji śniegu i lodu. Źle natomiast znosi przesadzanie. Odmiana 'Youngii’ najczęściej mnożona jest przez szczepienie — na siewce brzozy brodawkowatej.

Buk pospolity
(Fagus sylvatica)

’Purpurea Pendula’ — drzewo osiąga wysokość około 2 m, ale można też wyprowadzić wyższe formy. Łukowato wygięte gałęzie zwisają pionowo ku ziemi (fot. 2) tworząc symetryczną koronę o szerokości 3–5 m. Poszczególne okazy różnią się wielkoś­cią liści oraz intensywnością ich barwy. Młode liście są czerwone, starsze stają się ciemnopurpurowe.

’Purple Fountain’ — dorasta do wysokości 10 m i szerokości 2 m. Korona ma wyraźny przewodnik z charakterystycznie przewisającym wierzchołkiem i zwisającymi ku ziemi gałęziami bocznymi. Liście u tej odmiany są purpurowe.

Wymagania obu przedstawionych powyżej odmian są identyczne, jak gatunku (patrz „Szkółkarstwo” 3/2004).

Choina kanadyjska
(Tsuga canadensis)

’Pendula’

Ta wolno rosnąca odmiana doras­ta do wysokości 2,5 m przy podobnej średnicy korony. Gałęzie ułożone są poziomo w różnych kierunkach i łukowato wygięte, a liczne boczne pędy zwisają do ziemi tworząc płaczącą koronę (fot. 3). Choina ma szeroki i płytki system korzeniowy, co utrudnia przesadzanie starszych okazów. Wymaga gleb wilgotnych, zasobnych, przepuszczalnych, niezbyt ciężkich, o odczynie kwaśnym do obojętnego. Nie toleruje gleb wapiennych, ubitych oraz zadeptanych. Jest wrażliwa na zasolenie gleby. Najlepiej czuje się w półcieniu i cieniu. Cierpi w czasie suszy i upałów, rośnie dobrze tylko w miejscach z dużą wilgotnością powietrza. Rośliny są stosunkowo odporne na zanieczyszczenie powietrza związkami fluoru (F₂, HF), ale bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie powietrza ozonem.

Jabłoń
(Malus sp.)

’Red Jade’ — nieduże drzewo o zwieszających się gałęziach. Z różowych pąków rozwijają się białe kwiaty. Małe (o średnicy 1–1,5 cm), jajowate, błyszczące, pomarańczowoczerwone owoce zawiązują się obficie i pozostają na drzewach aż do późnej jesieni. 'Red Jade’ charakteryzuje się średnią odpornością na parcha.

’Rogów’ — odmiana (fot. 4) wyhodowana w arboretum w Rogowie. Gałęzie drzew zwisają prawie do samej ziemi. Kwiaty są purpurowe. Odmiana wrażliwa na parcha (częściej porażana przez tę chorobę, gdy rośnie w zwarciu z innymi roślinami). Drzewa wymagają gleb dość żyznych, umiarkowanie wilgotnych, w dobrej kulturze — takiej, jak dla roślin sadowniczych. Jabłoń jest gatunkiem światłolubnym.

Jarząb pospolity
(Sorbus aucuparia)

’Pendula’
Drzewa tworzą szerokie, nieregularne korony, z poskręcanymi i zwisającymi aż do ziemi gałęziami (fot. 5). Liście rozwijają się wcześnie na wiosnę, jesienią zmieniają kolor na szkarłatny. Dekoracyjne są także białe kwiaty (w maju) oraz czerwone owoce, chętnie zjadane przez ptaki wielu gatunków. Jarzęby mają bardzo głęboki i szeroki system korzeniowy. Najlepiej rosną na glebie wilgotnej, przepuszczalnej, lekko kwaśnej, ale tolerują także gleby ubogie, piaszczyste, zasadowe (wtedy żyją jednak krócej). Nie znoszą wysokiego poziomu wody gruntowej i okresowego „zalewania”.

Drzewa te można sadzić na stanowiskach słonecznych lub półcienistych. Jarzęby są wględnie odporne na zanieczyszczenie powietrza związkami fluoru, natomiast wrażliwe na zanieczyszczenie powietrza ozonem oraz na zasolenie gleby. Poważną wadą jest podatność na choroby drzew owocowych, między innymi na raka, zgorzel kory, zarazę ogniową oraz parcha, a także na szkodniki (niestrzęp, brudnica). Jarzęby dość dobrze znoszą przycinanie pędów.

Karagana syberyjska
(Caragana arborescens)

Rośliny tego gatunku nie mają specjalnych wymagań wobec gleby, mogą rosnąć na stanowiskach ubogich, suchych i kamienistych. Karagana wykazuje dużą tolerancję wobec odczynu gleby. Wymaga jednak miejsc słonecznych. Jest odporna na suche powietrze, dość odporna na zanieczyszczenie powietrza SO₂, a także na słabe zasolenie gleby. System korzeniowy jest płaski, szeroko rozpostarty, w związku z tym rośliny źle znoszą przesadzanie. Dzięki współżyciu z bakteriami brodawkowymi zasiedlającymi korzenie, rośliny mogą korzystać z azotu atmosferycznego.

’Pendula’ — wysokość roślin zależy od miejsca szczepienia na pniu siewki karagany syberyjskiej. Długie gałęzie zwisają blisko pnia (fot. 6). Zaletą roślin jest szybki rozwój liści na wiosnę. Żółte, motylkowe kwiaty pojawiają się obficie w maju, są miododajne, jednak szybko przekwitają.

’Walker’ — różni się od odmiany 'Pendula’ silnie zredukowanymi blaszkami liściowymi (fot. 7), dzięki czemu roślina jest bardzo ażurowa.

Morwa biała
(Morus alba)

’Pendula’
Wysokość drzew zależy od miejsca szczepienia (zalecane jest szczepienie na wysokim pniu). Morwa biała 'Pendula’ (fot. 8) tworzy parasolowatą koronę o średnicy około 3 m. Gałęzie zwisają do ziemi. Błyszczące, zielone liś­cie zmieniają jesienią barwę na żółtą. Kłopot mogą sprawiać czarnoczerwone owoce, podobne do tych u jeżyn — po dojrzeniu w sierpniu szybko opadają i mogą brudzić otoczenie. Morwa ma niewielkie wymagania glebowe, dobrze rośnie na glebach lekkich, ubogich, kamienistych, wapiennych. Jest światłolubna, preferuje stanowiska ciepłe, osłonięte. Jest względnie odporna na zanieczyszczenie powietrza SO₂.

Modrzew europejski
(Larix decidua)

Ten gatunek najlepiej rośnie na glebach żyznych, głębokich, wilgotnych i przepuszczalnych, wapiennych (wobec odczynu jest jednak bardzo tolerancyjny). Modrzewie wymagają stanowisk słonecznych. Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu rośliny dobrze radzą sobie z suszą glebową oraz wiatrem. Są natomiast bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie powietrza SO₂, NH₃, ozonem oraz zasolenie gleby. Odmiany o zwisających pędach wymagają przycinania i prześwietlania korony (można je formować, np. przez podnoszenie niektórych pędów). Igły modrzewi rozwijają się bardzo wcześnie na wiosnę, jesienią zmieniają barwę na żółtą. Struktura form zwisających jest interesująca także zimą, po opadnięciu igieł.

’Pendula’ — odmiana spotykana najczęściej, jako szczepione na pniu, niewysokie, wolno rosnące drzewo. Długie gałęzie wyrastają łukowato, a gałązki boczne zwisają pionowo w dół tworząc formę kopuły (fot. 9).

’Puli’ — odmiana o bardzo długich, cienkich, płożących się po ziemi gałązkach. W handlu spotykana jako forma wysokopienna o pędach zwisających blis-
ko pnia, aż do ziemi (fot. 10).

Modrzew japoński
(Larix kaempferi)

Ten gatunek wymaga gleby głębokiej, zasobnej, wilgotnej, ale przepuszczalnej. Nie znosi gleb z wodą stagnującą. Najlepiej roś­nie w miejscach z dużą wilgotnością powietrza. Cierpi na stanowiskach zbyt suchych i może być uszkadzany przez późnowiosenne przymrozki. Jest nieco odporniejszy od modrzewia europejskiego na zanieczyszczenie powietrza SO₂ i NH₃, stosunkowo odporny na zanieczyszczenie powietrza związkami fluoru (F₂, HF), ale bardzo wrażliwy na zanieczyszczenie ozonem. Modrzew japoński jest odporny na raka modrzewiowego.

’Blue Rabbit Weeping’ — odmiana o zwisających pędach i igłach intensywniej niebieskich niż u gatunku (fot. 11).

’Pendula’ — małe drzewo, dorastające do 6–10 m wysokości, ze zwisającymi łukowato gałązkami. Rośliny szczepione na pniu tworzą formę kopuły o niebieskozielonym zabarwieniu igieł.

’Stiff Weeping’ — odmiana (fot. 12) podobna do odm. 'Pendula’.

Szupin chiński
(Sophora japonica)

’Pendula’
Ta odmiana — szczepiona na wysokim pniu siewek szupinu chińskiego — tworzy szerokie, parasolowate korony z silnie zwisającymi gałęziami (fot. 13). Kremowe, pachnące i miododajne kwiaty, zebrane w dużych wiechach, rozwijają się w sierpniu. Drzewa dobrze rosną na glebach suchych, od lekko kwaś­nych do silnie zasadowych. Wymagają stanowisk słonecznych i osłoniętych, gdyż młode okazy są wrażliwe na mrozy. Są natomiast bardzo wytrzymałe na gorące, suche powietrze miejskie oraz względnie odporne na zanieczyszczenie powietrza SO₂. System korzeniowy szupinów znosi przykrycie gleby płytami chodnikowymi, jest tolerancyjny wobec słabego zasolenia gleby, powodowanego przez środki do usuwania śniegu i lodu.

Świerk pospolity
(Picea abies)

Dla tego świerku najkorzystniejsze są gleby wilgotne, piaszczysto-gliniaste, o pH 4–5. Nie nadaje się na gleby suche i piaszczyste, a także ciężkie. Posiada płytki system korzeniowy, nie powinno się go więc sadzić na stanowiskach bardzo wietrznych. Wymaga miejsc słonecznych. Drzewa nie tolerują trudnych warunków miejskich, szczególnie suszy. Są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza SO₂, NH₃, F₂ i HF, stosunkowo odporne na zanieczyszczenie powietrza ozonem i bardzo wrażliwe na zasolenie gleby.

’Frohburg’ — odmiana szwajcarska, powstała z nasion P. abies 'Inversa’. Rośliny o bardzo wąskim pokroju drzewiastym. Gałęzie zwisają przy pniu, dolne pokładają się na ziemi.

’Inversa’ — bardzo wolno rosnące drzewo, o wąskim pokroju. Osiąga wysokość 6–8 m i średnicę korony 2 m. Gałęzie i gałązki zwisają pionowo wzdłuż pnia, dolne pokładają się na ziemi (fot. 14). Formę pienną można uzyskać poprzez szczepienie w koronie, a także wyprowadzanie pnia bezpośrednio z odmiany przy podporze.

Wiąz
(Ulmus sp.)

’Camperdownii’ — drzewo dorasta do wysokości 5 m, ma silnie zwisające gałęzie, często sięgające do ziemi (fot. 15). Tworzy płytki system korzeniowy.

Wiąz górski
(Ulmus glabra)

’Pendula’

Drzewa tworzą szerokie, parasolowate korony z poziomo rozpostartymi gałęziami, których części szczytowe przewijają (fot. 16). Wiązy, niezależnie od gatunku i odmiany, najlepiej rosną na glebie dostatecznie wilgotnej, przepuszczalnej, zasobnej, od lekko kwaśnej do zasadowej. Są jednak bardzo wrażliwe na zasolenie gleby. Wymagają stanowisk słonecznych.

Wierzba iwa
(Salix caprea)

Najlepiej rośnie na glebie wilgotnej, kwaśnej, ale toleruje także gleby suche, piaszczyste, od kwaśnych po zasadowe. Wymaga stanowisk słonecznych. Rośliny są bardzo wytrzymałe na zanieczyszczenie powietrza, ale wyjątkowo wrażliwe na zasolenie gleby.

’Kilmarnock’ — klon męs­ki. Tworzy małe drzewa o wysokości 2–2,5 m ze sztywnymi pędami zwisającymi, jak welon do ziemi. Atrakcyjnie wygląda wczesną wiosną (w marcu), kiedy w stanie bezlistnym pojawiają się, wzdłuż ubiegłorocznych pędów, duże, srebrzyste „kotki” (fot. 17), z czasem przybierające żółtą barwę (kolor pręcików). Pyłek z tych kwiatów stanowi jeden z najwcześniejszych pożytków dla pszczół. W późniejszym okresie rośliny są mało efektowne. System korzeniowy tej rośliny jest płytki.

’Weeping Sally’ — klon żeński.

Wiśnia jedoeńska
(Prunus x yedoensis)

’Shidare-yoshino’

Prunus x yedoensis jest mieszańcem wiśni piłkowanej (P. serrulata) oraz odmiany
'Rosea’ wiśni różowej (P. subhirtella). Gałęzie wiśni jedoeńskiej 'Shidare-yoshino’ zwisają łukowato do ziemi, tworząc szeroką, spłaszczoną, parasolowatą koronę (fot. 18). Liście są atrakcyjne także jesienią, gdy zmieniają kolor na pomarańczowoczerwony. Jasnoróżowe kwiaty, zebrane po kilka w gronach, zwisają na długich szypułkach. Ta wiśnia zakwita kilka dni później niż gatunki rodzicielskie, równocześnie z rozwojem liści. Należy ją szczepić na wysokim pniu czereśni ptasiej (Prunus avium).

Wiśnia piłkowana
(Prunus serrulata)

’Kiku-shidare’

Drzewa szczepione na wysokim pniu czereśni ptasiej osiągają 3–5 m wysokości. Gałęzie tworzą parasolowatą koronę o średnicy 2–4 m (fot. 19). Liś­cie jesienią zmieniają barwę na pomarańczowożółtą. Pełne, ciemnoróżowe kwiaty, zebrane po kilka i zwisające na długich szypułkach, rozwijają się na początku maja.

Wiśnia różowa
(Prunus subhirtella)

’Pendula’

Ta odmiana dorasta do wysokości 3–4 m. Gałęzie zwisają szeroko ku ziemi, tworząc parasolowatą koronę o średnicy 3–4 m. Liście jesienią zmieniają barwę na pomarańczowoczerwoną. Prunus subhirtella tworzy liczne białe, pojedyncze kwiaty, które rozwijają się w kwietniu. Odmiana 'Pendula Rosea’ ma kwiaty różowe. Wymagania wszystkich wiśni są podobne, jak u wiśni piłkowanej (Prunus serrulata) 'Amanogawa’ (patrz „Szkółkarstwo” 3/2004).

Autor: dr Małgorzata Frazik-Adamczyk