Ukraińskie odmiany derenia jadalnego

Autor: Dr Swietłana Klimienko

Dereń jadalny (Cornus mas L.) to jedna z najcenniejszych roślin o jadalnych owocach z rodziny dereniowatych (Cornaceae). We współczesnym sadownictwie dereń jadalny jest stosunkowo młodą rośliną, ale spełniającą wymagania stawiane roślinom uprawnym.

Podstawową cechę biologiczną derenia stanowi brak przemienności w owocowaniu. W korzystnych warunkach produktywność wynosi 25–100 kg owoców z krzewu, w zależności od jego wieku, a długość okresu owocowania — 100–150 lat. Rośliny na ogół nie są uszkadzane przez szkodniki i nie chorują, stąd nie wymagają ochrony chemicznej. Owoce derenia — soczyste pestkowce, o przyjemnym słodko-kwaśnym smaku i specyficznym aromacie — można spożywać na surowo, kandyzować lub konserwować w inny sposób. Są one, podobnie jak inne części rośliny — liście, kora, korzenie — cenionym surowcem farmaceutycznym.

Występowanie

W naturze dereń jadalny spotykany jest na Ukrainie, między innymi w wąskim pasie ciągnącym się wzdłuż Dniestru — od zachodniej granicy obwodu iwanofrankowskiego — i na Krymie. Północna granica regionów, w których dereń owocuje na Ukrainie, przechodzi przez linię Czernigow (Czernihów) — Głuchow.

Sady dereniowe nie są często spotykane, ale występują zarówno na Ukrainie, jak i poza jej granicami, np. w rejonach briańskim i orłowskim w Rosji. W ostatnich latach pojawiły się w wielu krajach europejskich — na Węgrzech, w Polsce, na Słowacji, w Niemczech, Austrii, Jugosławii, a także w Turcji, Azerbejdżanie, Gruzji i Armenii. Zaczęto zarazem ulepszać metody towarowej produkcji owoców derenia.

Na Ukrainie głównym źródłem owoców derenia są nadal okazy dziko rosnące. Jego zasoby oraz wydajność zmniejszają się jednak na skutek działalności człowieka. Oprócz tego, leśne formy derenia plonują niedostatecznie regularnie, tworzą owoce niewielkie i mało soczyste, zwłaszcza w suchych latach. Z takich krzewów zbiera się 2,8–4,8 kg owoców, chociaż w sprzyjających warunkach (przy dostatecznej intensywności światła i wilgotności) plon może wzrosnąć nawet do 10–15 kg z rośliny. W sadzie można zebrać średnio 20–80 kg owoców, a z okazów w wieku 50–60 lat — nawet do 150 kg.

Charakterystyka odmian derenia wpisanych do ukraińskiego rejestru odmian
Charakterystyka odmian derenia wpisanych do ukraińskiego rejestru odmian

Prace hodowlane

Pochodzenie form uprawnych tego gatunku nie jest do końca znane — jedni uważają, że ojczyzną wielkoowocowych form derenia jest Krym, inni za miejsce pochodzenia takich odmian uznają Anatolię w Turcji. Wiele rodzimych odmian, które powstały na przestrzeni wieków, niestety zaginęło, ponieważ przez długi czas nikt się nie zajmował hodowlą zachowawczą czy selekcją odmian tego gatunku. Prace hodowlane mające na celu otrzymanie obiecujących odmian derenia jadalnego podjęto około 35 lat temu w Państwowym Ogrodzie Botanicznym im. N. N. Griszki w Kijowie i prowadzone są w dalszym ciągu. Celem naszych prac jest uzyskanie odpornych na mróz odmian derenia, nadających się do sadów towarowych oraz upraw amatorskich, plennych i dających owoce wysokiej jakości, przydatne dla przetwórstwa.

W naszych pracach hodowlanych, rozpoczętych w 1960 roku, wykorzystaliśmy materiał zgromadzony w macierzystym ogrodzie botanicznym, a także dziko rosnące populacje i nasadzenia uprawne we wszystkich rejonach Ukrainy oraz na Krymie, w obwodach czerkaskim, winnickim, iwanofrankowskim i tarnopolskim. Opisano ponad 350 form, z których wybrano i rozmnożono ponad 100. Zebrano materiał roślinny bardzo różnorodny pod względem cech biologicznych i użytkowych. Podstawową metodą hodowli było krzyżowanie, choć dwie nasze odmiany — 'Swietljaczok’ i 'Ekzoticznyj’ — uzyskano w wyniku mutacji spontanicznych.

Podczas selekcji brano pod uwagę przede wszystkim kształt, rozmiary i barwę owoców, wielkość pestki, a także odporność roślin na mróz, siłę wzrostu, plenność, samopłodność, termin dojrzewania i skład biochemiczny owoców. W drugim etapie selekcji otrzymano odmiany o poszukiwanych cechach.

Odmiany w naszej kolekcji nie ucierpiały podczas najbardziej surowych zim 1962/63, 1969/70, 78/79, 86/87, 87/88, 96/97, 97/98, kiedy temperatura spadała do –32o (–35)oC.

Obiecujące odmiany

Z otrzymanych odmian wybrano te obiecujące w warunkach Ukrainy, o owocach owalnych, kulistych, gruszkowatych i butelkowatych, barwy czerwonej, ciemnoczerwonej do prawie czarnej, wiśniowej, żółtej i różowej. Średnia masa owocu wynosi 5–8 g i różni się w poszczególnych latach, w zależności od pogody. Masa pestki naszych najlepszych odmian stanowi 7,5–10% masy owocu, u innych odmian ten wskaźnik równy jest 11–12%. Bardzo interesująca jest selekcja prowadzona z odmianami żółto-i różowoowocowymi.

Do Państwowego Rejestru Odmian Roślin Uprawnych Ukrainy wpisano 14 odmian derenia wyselekcjonowanych w Państwowym Ogrodzie Botanicznym. Są to: 'Elegantnyj’, 'Ekzoticznyj’, 'Grienadier’, 'Jeljena’, 'Jewgenija’, (fot. 1), 'Korałłowyj Marka’, 'Łukjanowskij’, 'Nikołka’, 'Wydubieckij’, 'Siemen’ (fot. 2), 'Swietljaczok’, 'Władimirskij’, 'Radost’, 'Wawiłowiec’. Ich charakterystykę zamieszczono w tabeli poniżej, a dodatkowo informacje dotyczące wybranych odmian — na następnej stronie.

Jewgenija
Fot. 1. 'Jewgenija’
Siemen
Fot. 2. 'Siemen’

’Ekzoticznyj’ — sport odmiany 'Swietljaczok’. W ukraińskim rejestrze odmian od 2001 roku.

’Jantarnyj’ — odmiana o żółtych owocach (fot. 3) wyselekcjonowana w 1982 roku.

Jantarnyj
Fot. 3. 'Jantarnyj’

’Korałłowyj Marka’ — odmiana otrzymana w 1975 roku z krzyżowania żółtoowocowej odmiany 'Jantarnyj’ i odmian o czerwonych owocach (mieszanina pyłków), 'Władimirskij’, 'Jeljena’ oraz 'Wydubieckij’, wpisana do ukraińskiego rejestru odmian w 2001 r. Owoce bardzo oryginalne (fot. 4), smaczne. Owocowanie wyrównane w poszczególnych latach.

Korałłowyj Marka
Fot. 4. 'Korałłowyj Marka’

’Swietljaczok’ (fot. 5 i 6) — sport odmiany 'Łukjanowskij’, plennej, wpisanej do ukraińskiego rejestru w 1999 r.

Swietljaczok-krzew
Fot. 5. 'Swietljaczok’ — krzew
Owoce odmiany 'Swietljaczok'
Fot. 6. Owoce odmiany 'Swietljaczok’

’Wydubieckij’ (fot. 7) — jedna z najplenniejszych odmian, otrzymana z krzyżowania przeprowadzonego w 1967 roku.

"Wydubieckij' — owocujący pęd
Fot. 7. 'Wydubieckij’ — owocujący pęd

Przedstawione odmiany derenia jadalnego są plenne, odporne na mróz, przydatne do
towarowej i amatorskiej uprawy na terenach lasostepów, a także stepowych rejonów Ukrainy (w warunkach sztucznego nawadniania) oraz na Polesiu. Zalecana dla sadów towarowych średnia liczba drzew na hektarze — 400–625 szt. Planowane średnie plony z krzewu — 30–80 kg, 7,5–24 tys. szt. owoców z rośliny, udział masy pestek w ogólnej masie owoców — 10%. Plantacje mogą plonować przez wiele dziesiątków lat.

Rozmnażanie

Przy zastosowaniu podstawowej metody mnożenia — okulizacji — efekty przyjęć w naszych warunkach wynoszą 90–98%. Podkładką są siewki derenia jadalnego. Efektywność rozmnażania przez odkłady wynosi 85–90%, a przez sadzonki zielne — 75–78%.

Autor: Dr Swietłana Klimienko

Brak postów do wyświetlenia

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.